Veranderende arbeidsverhoudingen en de voortgaande flexibilisering van arbeid

Het nieuwe kantoor van MZ Services was donderdag 29 juni 2017 het toneel voor een themabijeenkomst over een belangrijk onderwerp in OR-land: veranderende arbeidsverhoudingen en een verdergaande flexibilisering van arbeid. Samen met sprekers Ruud Vreeman en Huub de Pont discussieerden wij over wat deze ontwikkelingen kunnen betekenen voor de OR en moderne medezeggenschap. Zij staan door veranderende arbeidsverhoudingen voor een lastige vraag: wie vertegenwoordigen zij nog? En welk belang?

Overal om ons heen zien we veranderende arbeidsverhoudingen. Denk hierbij aan de toename van het aantal ZZP’ers, het afnemende animo voor de OR en vakbond, de verschillen in aansturing in organisaties en een toenemende decentralisatie en differentiatie in arbeidsvoorwaardenvorming. Het ‘opkomen van de massa’ neemt hierdoor af. Dit is niet nieuw, want we weten al langer dat dé achterban niet meer bestaat, laat staan hét collectief belang.

Niet alleen, maar met elkaar

Dezelfde vraag ontstaat in de samenleving op het gebied van democratie. Er wordt afstand genomen van het idee ‘we maken een plan en leggen het voor aan de burger wanneer het klaar is’. Tegenwoordig faciliteren gemeenten burgers en ondernemers om samen tot een mooi plan te komen. Denk maar aan de komende Omgevingswet. Ook OR’en doen hetzelfde: er wordt steeds meer gekeken naar welke thema’s leven.

Er zijn zelfs al digitale tools beschikbaar die dergelijke onderzoeken ondersteunen. Het geeft inzicht in moderne arbeidsrelaties en zet de OR aan het denken over zijn rol. En als er thema’s zijn, worden medewerkers gevraagd een directe en actieve rol te spelen bij de totstandkoming van adviezen en instemmingen.

We gaan in dialoog

We zien dat OR’en medewerkers mobiliseren om actief mee te denken. Zo bundelt de OR niet alleen meer kennis, maar kan hij ook meer druk uitoefenen. Deze acties komen samen onder de naam ‘We gaan in dialoog’. Actuele thema’s gaan over vergezichten zoals het leven en werken in een digitale wereld, het schoner maken van productie en consumptie en de vooruitgang in gezondheid en gezondheidszorg. Het gaat over continuïteit en duurzaamheid.

Meer ruimte voor dialoog

Als veranderende arbeidsverhoudingen inhouden dat medewerkers actief meedenken en meepraten over organisatiebeleid, dan moet er ruimte voor dialoog zijn in een organisatie. Dit dient als onderdeel van goed werkgeverschap. Hoeveel ruimte er is voor dialoog is afhankelijk van de soort organisatie: welke zienswijze houdt zij erop na? Het Rijnlandse en Angelsaksische model om de hoek kijken.

Als OR kun je nagaan welke zienswijze de organisatie naleeft door te kijken op welke manier aan continuïteit en duurzaamheid wordt gewerkt en op welke manier medewerkers daarbij een rol krijgen.

Representatief blijven

Maar ook voor de OR zelf ligt er een vraagstuk: hoe zorg je ervoor dat je te midden van moderne arbeidsverhoudingen nog steeds representatief bent? De positie voor de flexwerker en diversiteit in de OR en een type overleg dat past bij de moderne samenwerkingsrelatie zijn hierbij erg noodzakelijk. En voor een dialoog zijn vertrouwen, respect en oog voor de sociale verhoudingen een belangrijke basis.

Een werknemer onder druk

Echter is het voeren van een open en eerlijk gesprek in de praktijk niet altijd makkelijk. Want wat kan een OR doen als een medewerker het onplezierig wordt gemaakt omdat hij of zij het niet eens is met het organisatiebeleid en daar ook voor uitkomt? Er is kans dat de werkgever acties verricht die in strijd zijn met het goed werkgeverschap waar dialoog een deel van uitmaakt, zoals vileine acties die de werknemer onder druk zetten waardoor hij zich bijvoorbeeld ziek meldt. Medisch gezien zou de ziekmelding onterecht zijn, waardoor de medewerker in kwestie weer, en in inmiddels verstoorde arbeidsverhoudingen, aan het werk moet.

De bouwstenen van een goed gesprek

Met veranderende arbeidsverhoudingen zien we dat OR’en een grote verantwoordelijkheid nemen om de medezeggenschap te innoveren en om de organisatie dialoog-proof te maken. En dat gaat verder dan het inzetten van andere medezeggenschapsvormen. Het gaat over fundamentele zaken, zoals het creëren van een organisatiecultuur waar vertrouwen, eerlijkheid, openheid en leergierigheid als belangrijke waarden worden gezien. Want die maken een goed gesprek over continuïteit en duurzaamheid van de organisatie mogelijk.

We zien dat verschillende OR’en deze moedige stap al hebben gezet met innovatieprojecten binnen de medezeggenschap of erover denken om deze stap op korte termijn ook te zetten. Vanuit de gedachte om bij te dragen aan de continuïteit en duurzaamheid van de organisatie. Precies zoals de WOR het bedoelt.